Rafał Pender1, Adam Tański2
1 Polski Związek Wędkarski Okręg w Szczecinie
ul. Mickiewicza 3, 70–338 Szczecin
e–mail: rafal@pzwszczecin.com
2 Zakład Anatomii Embriologii Ryb, WnoŻiR, AR Szczecin
ul. K. Królewicza 4, 71-550 Szczecin
e–mail: atanski@fish.ar.szczecin.pl
Rega jest jedną z najdłuższych rzek przymorskich. Obok silniej populacji troci wędrownej (Salmo trutta L.) występuje tu także, jedyna wędrowna spośród ryb karpiowatych objęta szczególną ochroną certa Vimba vimba (L.) (Witkowski i in. 1999). Od 1958 roku w Okręgu PZW Szczecin notuje się intensywną gospodarkę tym gatunkiem. Do roku 1977 roku odłowy certy wahały się od 34 do 1485 kg rocznie. Po tym okresie wielkość połowów znacząco zmalała, a ostatnie tarlaki odłowiono w 1984 roku. Ryby pozyskiwane były głównie w celu przeprowadzenia sztucznego rozrodu. Inkubację ikry prowadzono tradycyjnie w aparatach Weissa, w wylęgarni PZW w Goleniowie, a podchów materiału zarybieniowego odbywał się w stawach narybkowych w Ośrodku Zarybieniowym PZW w Goleniowie. Stąd do Regi w omawianym okresie trafiało do Regi od 15 do 130 tys. narybku jesiennego rocznie. Poza tym duża część materiału zarybieniowego certy była sprzedawana i trafiała do innych rzek (Bontemps 1971).
W 2002 roku w Okręgu PZW w Szczecinie rozpoczęto próby odtworzenia populacji tego cennego gatunku. Jednak w pierwszych dwóch latach pozyskano tylko pojedyncze osobniki cert, co nie pozwoliło na skuteczne przeprowadzenia tarła. Dopiero w 2004 roku wykorzystując doświadczenia własne, a także Okręgu PZW we Wrocławiu pozyskano większa ilość tarlaków i zastosowano odpowiednie zabiegi (Kleszcz i inn 2001a i 2001b).
I tarło.
Ryby odławiano w samołówce łososiowej usytuowanej na 15 km Regi przy Jazie w Trzebiatowie. Pierwsze ryby pozyskano 25 kwietnia, a największe nasilenie ciągu tarłowego zaobserwowano pomiędzy 1 a 4 maja. W sumie tą metodą pozyskano 50 samców i 19 samic certy. Ryby w tym czasie przetrzymywano w basenach zasilanych wodą z Regi. 7 maja tarlaki przewieziono do wylęgarni PZW w Goleniowie (11 samic, 10 samców) oraz do pracowni Zakładu Anatomii i Embriologii Ryb AR w Szczecinie (8 samic i 10 samców).
W Goleniowie pierwszą dawkę Ovopelu, w ilości 1/5 granulki na kg masy ciała samicy oraz drugą dawkę po 12 godzinach – granulka na g masy ciała samicy, podano po dwóch dniach od przewiezienia, był to jednocześnie moment pierwszego pozyskania ikry od jednej z samic w ilości 50 g suchej ikry. Ryby przetrzymywano w basenach o stałej niezmiennej temperaturze 18 °C. Później pomimo ponownego podania Ovopelu z tej partii ryb nie uzyskano ikry.
Certy przewiezione do AR w Szczecinie umieszczono w dwóch zbiornikach o objętości 1 m3 (osobno samce i samice) Ryc. 1.
Ryc. 1. Zbiorniki z certami (sala Zakładu)
W basenach umieszczono napowietrzacze i filtr zewnętrzny, który dodatkowo wymuszał obieg wody – ryby przez cały czas utrzymywały się w strudze nurtowej dzięki czemu były spokojniejsze. Zbiorniki bardzo dokładnie przykrywano gęstą siatką, gdyż zestresowane ryby wyskakiwały i ulegały poranieniu. Sporym problemem okazało się utrzymanie stałej temperatury, ponieważ w tym okresie w pracowni dochodziło do dość dużych termicznych różnic dobowych. W tym celu zastosowano grzałkę, którą ustawiano tak, aby temperatura wody nie spadła poniżej wartości określanej na minimum, oraz w celu ochłodzenia wody zastosowano specjalne zestawy agregatorowe (z możliwością regulacji zakresu schładzania wody) o nie dużej wydajności (sprawdzone podczas inkubacji ikry ryb łososiowatych oraz podczas przetrzymywania tarlaków miętusa). Temperaturę wody z 18 °C podnoszono stopniowo do 22 °C. Ryby poddano pierwszej stymulacji Ovopelem po czterech dniach od przywiezienia do laboratorium. Hormon podano do otrzewnej w dwóch dawkach – pierwszej 1/5 granulki na kg masy ciała samicy i po 12 godzinach 1 granulka na kg masy ciała samicy. Samców nie stymulowano, gdyż większość była gotowa do tarła. Po 24 godzinach od pierwszej iniekcji uzyskano ikrę od 3 samic, w sumie 115 g suchej ikry. Ikrę odklejano roztworem talku z chlorkiem sodu (Kleszcz i Wolnicki 2002), a następnie umieszczano w aparatach Weissa w obiegu zamkniętym przy temperaturze 20 oC. Wylęg nastąpił po 85 D°. Larwy ze słojów Weissa przeniesiono do podchowalnika, a po zresorbowaniu woreczka żółtkowego obsadzono nim staw narybkowy 0,7 ha w ilości 120 tys sztuk.
II tarło.
Po tylko częściowych powodzeniach podjęto kolejne próby pozyskania tarlaków. Tym razem ryby odławiano przy pomocy zestawu do elektropołowów. 28 maja na tarliskach usytuowanych w rejonie Gryfic pozyskano 21 samic o średniej masie i długości całkowitej 406,2 g i 251,5 mm i 40 samców o średniej masie i długości całkowitej 307,6 g i 301,13 mm (Tab. 1)
Tab 1.
Masa (g) i długość całkowita (mm) niektórych tarlaków certy odłowionych z Regi w okolicach Grific w dniu 28 maja 2004 roku
Tarlaki odławiano o świcie, w miejscach, w których kilka dni prędzej zlokalizowano ryby. Pozyskane tarlaki charakteryzowały się silnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym – barwą godową – Ryc. 2 i 3.
Ryc. 2. Wybarwiony samiec certy
Ryc. 3. Wybarwiona samica certy
Spośród pozyskanych tarlaków zaobserwowano również osobniki wytarte.
Tarlaki rozdzielono podobnie jak w przypadku tarła I. Część ryb przewieziono do Ośrodka Zarybieniowego w Goleniowie i do pracowni AR w Szczecinie. Postępowano podobnie jak poprzednio, w pracowni Zakładu Anatomii i Embriologii Ryb zastosowano oprócz stymulacji hormonalnej stymulację termiczną (jak poprzednio). W sumie z całej partii ryb jaja pozyskano od 11 samic. Ilość jaj od poszczególnych samic wahała się od 16 do 90 g suchej ikry, o łącznej masie 435 g. Następnie postępowano jak w przypadku tarła I – odklejano i inkubowano w obiegach zamkniętych, a podchów prowadzono w zbiornikach rotacyjnych. Uzyskano łącznie 380 tyś. wylęgu. Straty na etapie inkubacji kolejnych partii ikry wahały się od 10-20 %.
Jesienią 2004 roku ze stawów w Goleniowie odłowiono 10 tyś. narybku jesiennego certy o średniej wadze 1,8 g Ryc. 4.
Ryc. 4. Certy odłowione ze stawu narybkowego podczas odłowów kontrolnych we wrześniu 2004 roku
Certy po 24 latach przerwy w zarybieniach, trafiły do Regi. Pozostałą część narybku planuje się odłowić wiosna 2005 roku. Także tarlaki po zakończeniu manipulacji związanych ze sztucznym rozrodem zostały przewiezione i wypuszczone w miejscu ich pozyskania.
Podsumowując, należy zwrócić uwagę, że najlepsze efekty sztucznego tarła uzyskuje się, gdy odłowimy tarlaki w okresie jak najbardziej zbliżonym z naturalnym rozrodem. Problemu tego zapewne nie będą mieli hodowcy, którzy utrzymują stałe stado tarłowe w warunkach sztucznych. Z naszych obserwacji wynika, że lepiej odłowić tarlaki w czasie tarła lub nawet w końcowej jego fazie niż zbyt wcześnie (ryby te charakteryzuje tarło porcyjne), ponieważ zabiegi związane z manipulacjami mogą spowodować zbyt duży stres, co wiąże się z późniejszymi trudnościami podczas dojrzewania gonad.
Piśmiennictwo:
Bontemps S. 1971: Certa. PWRiL Warszawa.
Kleszcz M., Matura M., Witkowski A. 2001a: Certa Vimba vimba (L.) – udana próba produkcji materiału zarybieniowego i restytucji w środkowym dorzeczu Odry. Kom. Ryb. 1: 15-17.
Kleszcz M., Witkowski a., Wolnicki J. 2001b: Certa Vimba vimba (L.) ze środkowego dorzecza Odry II. Rozród, podchów wylęgu, chów narybku jesiennego w stawach. Kom. Ryb. 2: 10-12.
Witkowski A., Błachuta J., Kotusz J., Heesse T. 1999: Czerwona lista słodkowodnej ichtiofauny Polski. Chrońmy Przyr. Ojcz. 55: 5-19.
Wolnicki J., Kleszcz M. 2002: Kontrolowany rozród certy Vimba vimba (L.) z dorzecza Odry. Wylęgarnia 2001-2002. IRŚ Olsztyn: 63-68.